“Vrouwen zijn een makkelijk slachtoffer”: Campagne ‘Vogelvrije vrouwen’ vraagt aandacht voor geweld tegen vrouwen in Meso-Amerika

Op 27 november van het afgelopen jaar was Juana Dolores Valenzuela te gast in een televisieprogramma van het Hondurese staatskanaal Canal 8 en te horen op Radio Católica. Daarin sprak en discussieerde de milieuactiviste en journaliste over misstanden in de metaalmijnbouw en andere milieukwesties in Honduras. Ze noemde daarbij de namen van een aantal mensen dat ze persoonlijk verantwoordelijk hield voor vernietiging van het milieu.

Wanneer Juana Dolores die middag thuiskomt, vindt ze in haar mailbox een doodsbedreiging. Het bericht heeft als onderwerp ‘Grote mond’ en een schokkende inhoud. “Vanwege je grote mond gaan we je een dezer dagen vermoorden. Wanneer leer je nou eens wat respect te hebben…. oude vrouw die nooit iets geleerd heeft… je bent oud geworden, teef, met die grote mond. Je doodskist zal niet groot genoeg zijn voor je tong”, zo luidt het bericht.

Cijfers

Dit is slechts een van de verhalen die illustreren waarover de campagne ‘Vogelvrije vrouwen – defend women who defend human rights’ gaat. Mama Cash en IM Defenders vragen hiermee aandacht voor de slechte positie van vrouwen in Meso-Amerika (Mexico en Midden-Amerika), in het bijzonder ten aanzien van vrouwen die opkomen voor mensenrechten.

Mama Cash is een in Amsterdam gevestigde internationale vrouwenorganisatie. IM Defenders is een organisatie die lokaal ondersteuning biedt aan vrouwelijke verdedigers van mensenrechten.

Om het belang van de zaak te illustreren volstaat een blik op de cijfers. Bijna de helft van de vrouwen in de regio is geconfronteerd met geweld. In 2010 en 2011 werden 24 mensenrechtenactivistes en dertien journalistes om het leven gebracht.

Hoe overtuigend de cijfers alleen al ook zijn als motivatie en rechtvaardiging om in actie te komen, het maakt de vraag wat er achter de cijfers schuilgaat niet minder interessant. Twee vragen doemen nadrukkelijk op: waarom richt het geweld zich specifiek op vrouwen en waarom vindt het juist in Meso-Amerika op zo’n grote schaal plaats?

Natuurlijk zijn er veel meer plaatsen aan te wijzen waar geweld tegen vrouwen gepleegd wordt. Zo is recent een geruchtmakende verkrachtingszaak in India in het nieuws geweest en behoeft het redeloze geweld van de Taliban jegens vrouwen in Afghanistan en Pakistan geen toelichting. Daar geldt vaak een niet-westerse religie of cultuur als verklaringsgrond – niet als excuus. Maar Midden-Amerika – en zeker Mexico – zijn westers ingestelde, christelijke landen en sterk beïnvloed door de Spaanse kolonisator.

Migratie

Alejandra Sardá Chandiramani is als senior program officer verbonden aan Mama Cash. De Argentijnse heeft bijna twintig jaar ervaring als vrouwenrechtenactiviste. Ze wijst erop dat de moeilijke positie van vrouwen veel te maken heeft met de migratie vanuit Meso-Amerika naar de Verenigde Staten. Meestal emigreren de mannen en blijft hun gezin achter. “De mannen sturen wel geld naar huis, maar alles wat er in het land gebeurt, raakt de vrouwen en hun kinderen”, zegt Sarda.

De laatste jaren wordt dit effect flink versterkt door de drugsoorlog die sinds 2006 Mexico, maar steeds meer heel Midden-Amerika in zijn greep heeft. Alejandra Sarda: “Vrouwen worden geconfronteerd met de problemen voor hun kinderen, die mogelijk geronseld worden door drugshandelaars of er slachtoffer van worden. Als ze aan de bel trekken worden ze niet serieus genomen. Daarbij speelt ook de cultuur van machismo een rol. Als een vrouw naar de politie gaat, krijgt ze meestal zelf de schuld.”

Volgens Alejandra Sarda komt geweld tegen vrouwen in Meso-Amerika niet zozeer méér voor dan in bepaalde andere gebieden, maar zit het venijn vooral in het feit dat het ánders is. “We zien in Meso-Amerika extreem veel seksueel geweld. De reflex is vervolgens dat de vrouw niets meer waard is en de gewelddadige man een heldenstatus verwerft. Vrouwen zijn een makkelijk slachtoffer”, aldus Sarda. Ze wijst er verder op dat getroffen vrouwen wel gesteund worden door ‘gewone mensen’, maar dat er ook veel angst heerst: “Mensen durven niet bij de autoriteiten aan te kloppen om schrijnende situaties aan te kaarten”.

In Midden-Amerika is de praktijk nog vaak dat mensen met veel geld en macht hun veiligheid kopen en dat de rest van de bevolking wat dat betreft aan zijn lot wordt overgelaten. In die zin is de problematiek ook sociaal-economisch van aard. Ten slotte wijst Alejandra Sarda nog op het heersende conservatisme met betrekking tot reproductieve rechten in sommige landen, dat vrouwen in een moeilijke positie brengt. “Denk bijvoorbeeld aan het strikte anti-abortusbeleid in Nicaragua”, zegt de Argentijnse activiste.

Campagne

Het Mesoamerican Initiative for Women Human rights Defenders (IM Defenders) is een krachtenbundeling van lokale vrouwenorganisaties. Zij proberen een netwerk en documentatie op te bouwen. Daarnaast is de organisatie actief bezig de vrouwen een sterkere positie te geven, bijvoorbeeld door trainingen in zelfbewustzijn en het bieden van beveiligde opvangplekken. Ten slotte wil ze een infrastructuur opzetten om sneller en effectiever te kunnen reageren op incidenten.

Dat dit allemaal hard nodig is, getuige de situatieschets aan het begin van dit artikel. Tijdens de lancering van de campagne in Amsterdam schetst ook de Hondurese activiste Daysi Flores een alarmerend beeld. Ze zegt: “De laatste jaren zien we een terugslag in alles wat we doen”. Op de vraag wat ze wil bereiken, antwoord Flores: “De vrijheid om onze rechten uit te oefenen.”

Om juist dit doel te ondersteunen, richt de publieksactie van Mama Cash zich specifiek op de positie van de beschermers van vrouwenrechten. De campagne zal bestaan uit het verzamelen van steunbetuigingen en het door middel van petities opvoeren van druk op zowel de Nederlandse regering als Meso-Amerikaanse overheden.

In december van het afgelopen jaar maakte de Cubaans-Spaanse urban-artkunstenaar Jorge Rodríguez Gerada in het kader van de campagne een bijzonder kunstwerk. Op het Zeeburgereiland in Amsterdam realiseerde hij met de hulp van vrijwilligers een anoniem portret van een Meso-Amerikaanse vrouwenrechtenactiviste. Het portret is gemaakt van aarde en hooi en heeft een afmeting van 125 bij 170 meter. Rodríguez werkte belangeloos en uit overtuiging mee aan het project. “Vooral de straffeloosheid is een probleem”, stelt de kunstenaar.

De PostcodeLoterij financiert de campagne die een jaar zal duren.

Website: www.vogelvrijevrouwen.nl

Auteur: Jeroen van Gerven, Latijns-Amerikaexpert en internationaal redacteur