Tres (Pablo Stoll Ward, 2012): subtiele toenadering in Uruguay

Het Uruguayaanse filmduo Pablo Stoll en Juan Pablo Rebella, vaak liefkozend als ‘de twee Pablo’s’ aangeduid, ontving wereldwijd veel lof voor hun debuutfilm 25 Watts (2001) en diens opvolger, Whisky (2004). Binnen Uruguay werd juichend gereageerd op deze jonge cineasten die de tot dan toe nauwelijks bestaande nationale cinema van glans voorzagen en het land inhoudelijk een spiegel voorhielden. Dat de films niet licht opgevat dienen te worden maar heel veel over Uruguay vertelden, heb je hier kunnen lezen. Hun geplande derde film, toepasselijk Tres genaamd, werd na de tragische zelfmoord van Juan Pablo Rebella in 2006, opzij gezet. Nu, zes jaar later, is de film toch gemaakt, weliswaar zonder Rebella, maar met hulp van scenarist Gonzalo Delgado Galiana en met de duidelijke signatuur van het regisseursduo. Voor de derde maal heeft Stoll (die tegenwoordig Stoll Ward genoemd wordt) een fijne film geproduceerd over een drietal, over het doorbreken van de sleur, over een loom Montevideo en over familie. Het tij is voorzichtig gekeerd en de vrouwen hebben de hoofdrollen overgenomen.

Protagonisten en dragers van telkens een ander perspectief van de film zijn de zestienjarige puberende scholiere Ana en haar gescheiden ouders Graciela en Rodolfo. Ana en Graciela leiden een geregeld leven en hoewel ze ieder op hun eigen manier bezig zijn een draai aan het leven te geven, zijn ze tegenover elkaar gesloten. Toenadering vinden ze wanneer ze ’s avonds samen in hun pyjama naar een soapserie op televisie kijken. De drukke Graciela is aan het werk of in het ziekenhuis waar haar kinderloze tante ligt te wachten op het naderende einde. In de wachtkamer beleeft ze een flirt met een man die veel weg heeft van haar ex: Ana’s hertrouwde vader Rodolfo. Rodolfo, de derde speler in het verhaal is voetballende tandarts met een grote liefde voor zijn planten. Hij is hertrouwd maar leeft volkomen langs zijn nieuwe echtgenote heen, een vrouw wier aanwezigheid in de film slechts bestaat uit volle asbakken in de woon- en slaapkamer van Rodolfo.

Ana zit middenin de overgang van meisje naar vrouw en valt uit haar rol van het plichtsgetrouwe schoolmeisje dat ze tot dan toe was. Ze is niet de eerste wat problematische jongere die de Uruguayaanse film kent, en ook zeker niet de laatste. Ze heeft gemeen met eerdere personages uit films van Stoll dat ze, hoewel lusteloos, onverschillig tegenover autoriteit en schijnbaar ambitieloos ook volkomen ongevaarlijk is. Ze is niet agressief of onaardig, maar gewoon verveeld. Ze wil iets, muziek, een tatoeage, een man; kortom spanning buiten haar beschermde wereld. Het nog knappe uiterlijk van Graciela gaat verstopt onder de sleur van haar bestaan als alleenstaande moeder en zorg voor haar tante. Als ze in de wachtkamer van het ziekenhuis een lieve man ontmoet en voor het eerst sinds jaren weer eens haar lippen stift, bloeit ze helemaal op. Rodolfo probeert na een mislukt tweede huwelijk zijn heil te vinden in het eerste, en de band met zijn dochter aan te trekken. Ana laat het zich welgevallen, leegt de portemonnee van haar vader als hij niet kijkt en ontvangt maar wat graag een nieuwe mobiele telefoon van hem. Rodolfo probeert te lijmen wat kapot is gegaan, om te beginnen letterlijk door allerhande klusjes ter hand te nemen in zijn voormalige huis.

Montevideo is net als in 25 Watts en Whisky een rustige stad van middenklassers. Je kunt in je eentje over straat, er valt weinig te beleven maar er dreigt ook geen gevaar. De tijd heeft niet zodanig stilgestaan als in de vorige films, maar veel vooruitgang heeft er ook niet plaatsgevonden. Mobiele telefoons zijn nog van Nokia en half kapot, iedereen rookt en luistert naar rock ’n roll. De mannelijke protagonisten uit 21 Watts lieten zien dat verveling hun grootste drijfveer was en dat zij hun handen niet vuil zouden maken aan actief rebelleren. Dat kan geïnterpreteerd worden als een gevolg van de problematische rol van de man in een postdictatoriaal tijdperk (tussen 1972 en 1986 kende Uruguay een repressief en gewelddadig regime wat voor grote nationale trauma’s heeft gezorgd). In Tres wordt duidelijk wie dan wel belangrijk is in het nieuwe Uruguay: de vrouw. Voor het eerst spelen vrouwen de hoofdrol in een film van Stoll, en Ana is direct een hele interessante. Haar transformatie van meisje tot vrouw laat een opgroeiende natie zien, wiens kinderen de eerste zijn die geen ‘daders’ of ‘slachtoffers’ als ouders hebben.

De hereniging van het gezin gaat niet bepaald van een leien dakje in Tres, maar dat is ook niet het einddoel van de film. Traditionele families zijn in de wereld van de twee Pablo’s sowieso een illusie. Kinderen worden in de films doorgaans nogal aan hun lot overgeleverd, volwassenen doen eigenlijk maar wat en bejaarden zijn vaak meer last dan lust voor hun jongere familieleden. En toch gaan de films heel erg over familie. Broers, oma’s, moeders, vaders, kinderen, tantes: elk familielid komt wel een keer langs en de personages zijn uiteindelijk aan elkaar overgeleverd. Waar familie gaat over het verleden, en de acceptatie daarvan, gaat Tres daar ook over. Het verleden van de filmmakers, van de personages en van Uruguay als land. Niet alleen komen acteurs terug die ook in eerdere films zaten (de slome Javi uit 25 Watts is nu Ana’s geschiedenisleraar bijvoorbeeld), ook wordt er wederom volop gedanst en muziek geluisterd. De veranderingen die er wel zijn, zijn subtiel; stapje voor stapje komt ieder in zijn eigen tempo en choreografie los van zijn oude zelf. Kleine overwinningen worden binnengehaald, al is het maar een aansteker van een vreemde, een mooie jurk die uit de mottenballen wordt gehaald, of een gloeilamp die vervangen is. Scherven worden gelijmd. De Uruguayaanse cinema kent meer kleur dan ooit.