Spanning in Argentinië bij stemming over versoepeling abortuswetgeving

Op woensdag 13 juni stemt de Argentijnse Kamer van Afgevaardigden over een wetsvoorstel om abortus te legaliseren. Door de economische en sociale onrust van de afgelopen maanden is het abortusdebat tijdelijk naar de achtergrond verdrongen, maar nu de stemming nadert, neemt de spanning toe.

Al maandenlang kleuren de straten van Buenos Aires groen. Veel vrouwen dragen trots groene halsdoekjes, of knopen deze aan hun tas. De groene halsdoekjes (pañuelos verdes) dragen de naam van de Campaña Nacional Por el Derecho al Aborto Legal, Seguro y Gratuito (‘Nationale campagne voor het recht op legale, veilige en gratis abortus’), de organisatie die het wetsvoorstel waarover nu gestemd wordt heeft ingediend. Het groen herinnert constant aan het essentiële belang van legalisering van abortus, wat een belangrijke emancipatoire stap zou zijn voor de Argentijnse maatschappij.

Ni Una Menos

Hoewel Argentinië zichzelf graag afschildert als moderne, westerse samenleving, is de positie van de vrouw op veel gebieden nog ondergeschikt. De abortuswetgeving is, net zoals in de meeste Latijns-Amerikaanse landen, zeer beperkt, en ook de implementatie kent nog vele obstakels. Daarnaast heerst in het land een geweldscultuur tegen vrouwen. Volgens statistieken wordt in Argentinië elke dertig uur een vrouw vermoord, omdat zij een vrouw is, een fenomeen dat femicidio genoemd wordt.

In 2015, na verschillende brute moorden op veelal jonge vrouwen, werd NiUnaMenos (‘Niet één minder’) opgericht, een collectief dat strijdt tegen machistisch geweld. Het collectief werd opgericht door journalisten, activisten en kunstenaars, maar ontwikkelde zich al snel tot een nationale feministische beweging, waarbij duizenden mensen zich aansloten.

Fotografe Natalia (31) heeft sinds de oprichting van NiUnaMenos in 2015 deelgenomen aan de marsen, en meent dat de feministische beweging in Argentinië een uniek moment in haar geschiedenis doormaakt. “Al vanaf de eerste mars in 2015 zijn er enorm veel jonge vrouwen, ook minderjarigen, betrokken bij de beweging. Dat is geweldig om te zien. Toen ik een puber was, was het nog onvoorstelbaar dat een dergelijk platform zou kunnen bestaan”, vertelt ze. Natalia is hoopvol gestemd over de feministische opmars in het land, maar beseft dat het geïnstitutionaliseerde seksisme zeer moeilijk uit te roeien is. “NiUnaMenos wil de maatschappij veranderen in één waarin de vrouw gelijk is aan de man”, legt Natalia uit. “Wel realiseren we ons dat dat een proces van de lange termijn is. De legalisering van abortus daarentegen is een concrete stap, en zou een enorm succes betekenen voor vrouwen.” NiUnaMenos heeft zich daarom achter de Campaña Nacional Por el Derecho al Aborto Legal, Seguro y Gratuito geschaard, dat al sinds 2005 de abortuswetgeving tracht aan te passen. Vanaf 2003 werden in de steden Rosario en Mendoza de eerste stappen gezet naar de oprichting van de campaña, die bestaat uit 305 organisaties, groepen en individuen. De beweging streeft ernaar abortus te laten legaliseren en decriminaliseren. Bovendien, om ongewenste zwangerschappen te voorkomen, wil de campaña dat jongeren betere seksuele voorlichting krijgen en anticonceptiemiddelen beter beschikbaar zijn. 

Aborto Legal, Seguro y Gratuito

Momenteel is abortus in Argentinië enkel toegestaan wanneer het leven of de gezondheid van de moeder in gevaar is, of wanneer de zwangerschap het resultaat is van een verkrachting. Er ontbreken echter officiële centra waar abortus uitgevoerd kan worden, en dikwijls weigeren ziekenhuizen en artsen om dit te doen. Hierdoor zijn vrouwen genoodzaakt hun toevlucht te zoeken in clandestiene centra, of te aborteren door het nemen van een pilletje, misoprostol genoemd. Beide alternatieven brengen grote gezondheidsrisico’s met zich mee. Naar schattingen worden jaarlijks zo’n vijfhonderdduizend clandestiene abortussen uitgevoerd. In 2016 zijn er 43 vrouwen gestorven aan dergelijke clandestiene abortussen, waarmee het doodsoorzaak nummer één is onder moeders. Hoewel statistieken hierover ontbreken, is het ook van belang dat vooral vrouwen uit lagere sociaaleconomische klassen genoodzaakt zijn zich te wenden tot de goedkoopste vormen van abortus. Een veelgehoorde leus van participanten aan de marsen is dan ook ‘las ricas abortan, las pobres mueren’ (‘de rijken aborteren, de armen sterven’).

Het wetsvoorstel van de Campaña Nacional stelt verschillende wijzigingen voor ten opzichte van de huidige wetgeving. In de eerste plaats dient een vrouw vrij te zijn ervoor te kiezen haar abortus af te breken, tot en met de veertiende week van de zwangerschap (in vergelijking: in Nederland is dat tot de 24e week). Zowel de vrouw die aborteert als de dokter die de procedure uitvoert zouden daarnaast niet langer strafbaar zijn. Ook zal abortus, indien het wetsvoorstel goedgekeurd wordt, gratis worden aangeboden. De veranderingen die de initiatiefnemers beogen, zijn in feite samengevat in de naam van de campagne: abortus moet in Argentinië legaal, veilig en gratis mogelijk zijn.

Als reactie op het voorstel abortus te legaliseren is ook een tegenbeweging ontstaan: de Unidad Provida (‘pro-life’). Dit netwerk van meer dan 130 organisaties verdedigt naar eigen zeggen het recht van de moeder om te leven en van het kind om geboren te worden. De slogan van Unidad Provida luidt dan ook: ‘Salvemos las 2 vidas’ (‘Wij redden beide levens’). Ook deze organisatie heeft verschillende marsen georganiseerd en duizenden mensen op de been gebracht.

Regionaal strenge regels

De opvattingen van tegenstanders weerspiegelen breed gedragen sentimenten in Latijns-Amerika. De abortusregels in Latijns-Amerika behoren tot de strengste in de wereld. Meer dan 97 procent van de vrouwen op het continent woont in een land waar abortus verboden is of slechts in zeer beperkte gevallen is toegestaan. Een sterke invloed van de katholieke kerk, een diep ingesleten patriarchaat en seksisme lijken belangrijke verklaringen voor de strenge regels rondom abortus.

Uruguay, buurland van Argentinië, vormt een uitzondering op het strenge abortusklimaat. In 2013 heeft dat land een nieuwe abortuswetgeving ingevoerd, die het vrouwen toestaat tot en met de twaalfde week van de zwangerschap te aborteren. Hoewel de wetgeving zeer bureaucratisch is en naar bepaalde opvattingen nog niet progressief genoeg, is abortus niet langer een praktijk waarbij het leven van een vrouw in gevaar is. Volgens Soledad González, een Uruguayaanse feministisch politicologe, kleeft daarnaast niet langer een stigma aan abortus. Dankzij de wet, aldus González, kent abortus nu een sociale legitimatie die het eerder niet had. Zo heeft in Uruguay de abortuswetgeving een positief emancipatoir effect teweeggebracht.

Een ongewisse uitkomst

Vlak voor de stemming, die op woensdag 13 juni plaatsvindt, staan beide kampen in de peilingen ongeveer gelijk. Er zijn zo’n dertig parlementsleden die zich of nog niet uitgesproken hebben of hebben aangegeven zich van een stem te zullen onthouden. In de afgelopen dagen hebben verschillende media bericht dat het tegenkamp een licht voordeel heeft, maar de verschillen zijn zo klein dat de uitslag pas na de stemming bekend zal worden. 

Mocht het wetsvoorstel worden goedgekeurd door de diputados, dan moet het daarna nog langs de senatoren (senadores). Dat lijkt een nog grotere uitdaging: de senadores zijn overwegend conservatief, en uit peilingen blijkt dat een ruime meerderheid zich tegen het voorstel heeft uitgesproken. Wel zouden de senatoren het voorstel nog kunnen aanpassen en terugsturen naar de diputados.

Hoewel president Mauricio Macri zelf tegen het wetsvoorstel is, zou het hem politiek niet slecht uitkomen als het woensdag goedgekeurd wordt. Hij heeft al aangegeven de uitkomst van de stemming hoe dan ook te respecteren, en  zijn vetorecht niet te zullen gebruiken. De president wordt binnen Argentinië, met name door de oppositie, hevig bekritiseerd om onder meer zijn bezuinigingsmaatregelen en de afgesloten miljardenlening met het IMF. Hugo Moyano, vakbondsleider van de vrachtwagenchauffeurs, heeft voor donderdag al een nationale staking afgekondigd, vanwege ontevredenheid over de door de regering geboden salarisverhogingen. Ook de CGT, de grootste vakbond van het land, staakt binnenkort mogelijk, als haar eisen niet worden ingewilligd door de regering. Mocht het wetsvoorstel om abortus te legaliseren afgewezen worden, in deze context van onrust, dan belooft het een moeilijke week te worden voor president Macri, en zal hij nog zwaarder onder vuur komen te liggen. 

Al maandenlang kleurt het plein voor het Congreso in Buenos Aires iedere dinsdag groen. Op 12 juni, een dag voor de stemming, zal dat niet anders zijn, in een laatste poging de stemming te beïnvloeden. “Wat de uitkomst ook zal zijn, de strijd stopt hier niet”, zegt Natalia. “Maar als het wetsvoorstel wordt goedgekeurd, zullen alle feministen in Argentinië feestvieren.”