Op de grens tussen angst en aanbidding: ‘Narco Cultura’ op het IDFA 2013

Deze week gaat het IDFA (International Documentary Film Festival Amsterdam) weer van start. In de 103 minuten durende documentaire Narco Cultura (2013, VS / Israël, Shaul Schwartz) wordt op ingrijpende wijze getoond hoe aan de ene kant van de grens tussen de Verenigde Staten en Mexico de zogenaamde narcocultuur wordt verheerlijkt, terwijl aan de andere kant van de grens mensen elke dag voor hun leven vrezen.

Leven met de dood in Ciudad Juárez

De Mexicaanse stad Ciudad Juárez, vaak genoemd als een van de gevaarlijkste steden ter wereld, wordt  al jaren geteisterd door enorm geweld. Al sinds de jaren negentig, sinds de toename van vrouwen die in de stad komen werken in een van de ‘maquiladoras’ (fabriekshallen) zijn er duizenden vrouwen vermist of vermoord. De strijd tussen rivaliserende drugskartels heeft het geweld sinds 2005 ernstig doen toenemen. Ontvoeringen, corruptie, willekeurig geweld maar ook strategische moorden op politieagenten, ambtenaren en journalisten zijn aan de orde van de dag. Hoewel het voor sommige van de inwoners van de stad haast normaal lijkt te worden op elk moment een bloedbad aan te kunnen treffen, heerst er een cultuur van angst en is het geweld doorgedrongen tot alle hoeken van het dagelijks leven.

Narcocultuur

Ondanks de angst die het noorden van Mexico in zijn greep houdt, zijn er ook bepaalde aspecten van de bijbehorende ‘narcocultuur’ die enorm populair zijn geworden. Het dagelijks geweld, de Amerikaanse War on Drugs en de problemen rondom migratie hebben een gevoel van onmacht gecreëerd onder de Mexicanen. Bij gebrek aan middelen om vooruit te komen in het leven, oefenen de narcos een aantrekkingkracht uit op jongeren. Sommige van hen worden vereerd als een soort Robin Hood die de armen helpt, daar waar de staat tekort schiet, en worden zelfs tot heilige verklaard.

Deze narcocultuur heeft een eigen esthetica, waarin machts- en statussymbolen worden verheerlijkt, geweld de beste oplossing is voor alle problemen en men zijn eigen wetten schrijft. Vaak wordt het fenomeen gezien als een contracultuur, die geëxplodeerd is sinds de voorgaande president Felipe Calderón in 2006 de oorlog aan de drugshandel verklaarde. De cultuur is tegelijkertijd een product van een idealisering van de consumptiemaatschappij, maar ook een kritiek op de bijbehorende normen en waarden. Deze dubbelzinnigheid is te danken aan een uitbundige materiële cultuur die samengaat met een nadruk op traditionele waarden zoals religie en familie.

Corridos Alterados

Een van de meest zichtbare uitingen van deze cultuur is de zogenaamde ‘narcocorrido’, een muziekstijl gebaseerd op de Mexicaanse corridos uit de jaren dertig van de vorige eeuw. Hoewel deze Mexicaanse ‘norteña’-muziek oorspronkelijk ging over smokkelwaar en feesten, heeft de toename in geweld het karakter van de songteksten veranderd. Er bestaan verscheidene varianten van deze stijl, die zeer in populariteit wint. De meest gewelddadige teksten zijn van de artiesten die behoren tot de ‘Movimiento Alterado’, gecommercialiseerd door de gebroeders Valenzuela.

Het verspreiden van het genre naar het zuiden van de Verenigde Staten bracht regisseur Shaul Schwarz ertoe deze documentaire te maken. Na jaren als freelance fotojournalist te hebben gewerkt in Ciudad Juárez, was hij geschokt om te zien hoe het geweld aan de andere kant van de grens werd verheerlijkt alsof het niets was. Met Narco Cultura probeert hij de Amerikanen te laten zien dat het toejuichen van deze cultuur en het gebruik van drugs in het noorden een desastreuze invloed heeft op het leven aan de andere kant van de grens. Door het verweven van de verhalen van Richard Soto, forensisch onderzoeker in Ciudad Juárez, en Edgar Quintero, zanger van de band BuKnas de Culiacán, laat hij beide gezichten van dit fenomeen zien. Met optredens van bekende muzikanten, maar ook expliciete beelden van de dagelijkse realiteit in Mexico, geeft Narco Cultura een kijkje achter de schermen van een van de gewelddadigste subculturen van dit moment.

Narco Cultura wordt tijdens IDFA 2013 van 20 november tot en met 1 december meerdere keren vertoond. Lees hier conSentido’s recensie van Narco Cultura.