Jauja: surrealistische zoektocht in 19e-eeuws Patagonië

De Argentijns-Deense film Jauja (2014), van de Argentijnse regisseur Lisandro Alonso, is een verhaal over een bijzondere liefde tussen vader en dochter en een wanhopige zoektocht in de desolate landschappen van Argentijns Patagonië.

Jauja draait op vrijdag 21 augustus in Rialto, in het kader van World Cinema Amsterdam. 

In 1882 is Argentinië bezig met de verovering van het woestijngebied van Patagonië en daarmee gepaard het uitroeien van de inheemse bevolking aldaar. Argentinië wil de regio veroveren op de Cabezas de coco (‘kokoshoofden’), zoals de inheemse bevolking genoemd wordt, denigrerend verwijzend naar hun vermeende hardheid en domheid. Een Deense militair, kapitein Gunnar Dinesen (Viggo Mortesen) leidt in deze afgelegen streek een grootschalig bouwproject voor de Argentijnen. Maar wat Dinesen vooral bezig houdt – de politieke verhoudingen tussen militairen en inheemsen interesseren hem niet – is zijn vijftienjarige dochter Ingeborg, die hem op deze reis vergezelt, en als enige vrouw in de expeditie voor veel reuring onder de Argentijnse collega-militairen zorgt. Hij weet dat het onbetrouwbare Patagonië geen plek is voor een beeldschone jonge vrouw als zijn Inge, maar lijkt geen alternatief te hebben dan haar bij zich te houden. Ingeborg maakt de dingen niet gemakkelijk voor haar vader als ze op een nacht besluit met een jonge soldaat weg te lopen. Als haar vader daar achter komt, onderneemt hij een eenzame zoektocht naar zijn verdwenen dochter.

Op zijn tocht wordt Gunnar door de omstandigheden langzaam gedwongen zich te ontdoen van bescherming, hoop, en vele wetten van beschaving. Zo wordt hij noodgedwongen één met het landschap. Op momenten lijkt dit proces zowel Ingeborgs vader als de kijker tot wanhoop te drijven. Geen hoop, wat drijft een mens dan nog om door te gaan, om voorwaarts te bewegen. Hij heeft op deze vraag geen antwoord, maar gaat stug door met zijn zoektocht. 

Jauja is een film zonder antwoorden, die je aan het denken zet, nog vele dagen nadat je de film hebt gezien. Hij overschrijdt noties van tijd en ruimte en lijkt zich slechts te richten op de essentie van het verhaal; het logische wordt irrelevant. De regisseur slaagt erin de samensmelting van de personages met het landschap waarin ze zich bevinden zeer visueel te maken, met prachtige beelden tot gevolg. Ook Gunnars wanhoop wordt zichtbaar door de adembenemende desolaatheid van zijn omgeving, die op momenten claustrofobisch aandoet. Viggo Mortesen is een goede keus, hij sleept de kijker op voortreffelijke wijze mee in zijn wanhoopsdoolhof; er lijkt geen uitweg te zijn voor Gunnar Dinesen, en dat voelt de kijker met hem mee.

Maar maakt dit Jauja de moeite om te kijken? Ja, maar niet voor iedereen. De verhaallijn is in haar surrealisme bijzonder en cinematografisch moet dit een van de mooiste films van 2014 zijn. Maar spannend is de film niet. Het tempo is uitdagend traag en metaforisch en de dialogen zeer spaarzaam. De manier waarop de camera wordt bediend – voornamelijk statisch en met weinig beeldwisseling – zorgt ervoor dat de kijker de personages onmogelijk los kan zien van het landschap waarin zij bewegen. Dit is op zich mooi, maar wie gewend is constant getrakteerd te worden op wisseling in diepte en veel close-ups, kan Jauja een saaie film vinden; niet alleen de landschappen in deze film zijn desolaat, ook de film zelf is dat. Bovendien geeft de verhaallijn veel meer vragen dan antwoorden.  

In het begin van de film wordt gerefereerd aan de betekenis van het woord Jauja. Voor de oude volken in Patagonië zou Jauja een mythisch paradijs vol schoonheid en overvloed zijn. De titel zou niet méér kunnen contrasteren met hoe haar personages Patagonia ervaren: als een kwelling, droog, winderig, uitgestrekt en verraderlijk. Waarom dan de titel? Moet dat Ingeborg zijn? Puur, verheven en onbereikbaar, zou zij als de belichaming van de Jauja kunnen worden gezien, zo lijken in ieder geval de door eenzaamheid en hardheid van het landschap tot waanzin gedreven mannen in deze film te denken. Of zou de regisseur met deze film een poging hebben gedaan de betekenis van deze inheemse term in beeld te brengen? Dat is een vraag waar de kijker antwoord op moet geven.

Kijk hier voor meer recensies van films op World Cinema Amsterdam.