Een onvolledig nieuwsoverzicht “con sentido” uit Latijns-Amerika in 2012

Foto: Lisa Couderé

Begin 2012 publiceerde MO* een vooruitblik op het aankomende jaar in Latijns-Amerika. Vooral veiligheidskwesties en duurzame ontwikkeling zouden de maatschappelijke debatten overheersen. Afgezien van verkeerde interpretaties rond de Mayakalender speelde veiligheid het afgelopen jaar zonder twijfel een grote rol. Denk maar aan nabestaanden van slachtoffers van de drugsoorlog in Mexico die tijdens de presidentsverkiezingen gerechtigheid eisten. De Rio + 20VN-conferentie over Duurzame Ontwikkeling was internationaal een grote teleurstelling, maar er speelde nog veel meer. Lees verder voor een onvolledig overzicht van de conSentido-redactie over klein en groot nieuws “con sentido” uit Latijns-Amerika in 2012.

In het weekblad van De Standaard verscheen zaterdag 29 december een overzicht van 2012 in beeld. De drie foto’s uit Latijns-Amerika verbeelden verlies na geweld in Guatemala, een betoging in La Paz na een protestmars van 100 dagen door Bolivia voor hogere gehandicaptenuitkeringen, en sportief doorzettingsvermogen in Rio de Janeiro in één van de favoriete Latijns-Amerikaanse scènes in de westerse media, de favela. Drie beelden voor één groot continent: onveiligheid, protest en hoop.

Alarmerende geweldcijfers versus ontwapenende vredespacten

MO* luidde het afgelopen jaar in met cijfers van de Verenigde Naties die Centraal-Amerika als de meest gewelddadige regio ter wereld bestempelen, oorlogsgebieden buiten beschouwing gelaten.

Journalisten vormen een bijzonder kwetsbare groep bij het berichten over de straffeloosheid die er heerst. Guatemalteeks president Otto Perez Molina verkondigde journalisten en de vrijheid van meningsuiting te willen beschermen. Waar woorden daden worden? Ook in buurland Mexico is dit een prangende kwestie. In 2012 zijn er minstens 27 journalisten gedood, mediagroepen zijn gebombardeerd en zelfs nieuwsbrengers van de sociale media zijn vermoord. In Chili werd onderzoeksmateriaal van journalisten die onderzoek doen naar de dictatuur van Augusto Pinochet gestolen.

Terwijl in Mexico het geweld maatschappij en staatsstructuren aantast, was de uitslag van de presidentsverkiezing in juli ook uiterst omstreden, met weken protest en op 1 december een tumultueuze inwijding van president Peña Nieto. Na de mislukte drugsoorlog van oud-president Calderón, maakte kersvers staatshoofd Peña Nieto eind december zijn veiligheidsstrategie tegen de georganiseerde misdaad en de drugssmokkel bekend. Deze zal zijn basis vinden in een nationale garde die een combinatie van politie en leger vormt. Opvallend is de aandacht voor misdaadpreventie.

Horen we drugsoorlog dan mogen we de Latijns-Amerikaanse stemmen die in legalisering een oplossing voor het drugsgeweld zagen niet vergeten. Op de Top van de Amerika’s pleitte onder andere de Guatemalteekse president, de rechtse Otto Pérez Molina, voor depenalisering van de productie en consumptie van drugs. Ook de presidenten Laura Chinchilla van Costa Rica en Juan Manuel Santos van Colombia pleitten om de alternatieven te onderzoeken. De presidenten van El Salvador, Honduras, Nicaragua, Panama en de voormalige president van Mexico waren tegen. Uruguay is koploper op het gebied van decriminalisering: in december werd daar een wet voor de legalisering van marihuana besproken.

Speculaties over de gezondheidstoestand van Hugo Chávez en de machtsopvolging in Venezuela hebben de internationale media heel 2012 bezig gehouden. Chávez won de verkiezingen in oktober van oppositiekandidaat Henrique Capriles met 55% van de stemmen en zo triomfeerde, in de woorden van Chávez, de Revolutie dan (voorlopig) toch.

Venezuela blijft ook worstelen met zijn interne veiligheid. El Observatorio Venezolano de la Violencia (OVV) noteerde eind 2012 een algemene stijging van het geweld in het land. Er stierven het afgelopen jaar 21.692 personen door geweldplegingen, bijna zestig doden per dag.

En toch, niet alles is negatief, de autoriteiten van Mexico Stad sluiten het jaar hoopvol af met een programma om de hoofdstad te ontwapenen. De inwoners van Mexico Stad, de zogenaamde chilangos, kunnen anoniem hun illegale wapens inleveren. Op dag één werden er al negentig wapens ingeruild tegen geld en fietsen.

Het succesverhaal van het jaar speelde zich af in El Salvador. Twintig jaar na het tekenen van de vredesakkoorden tussen regering en guerrilla, leven de twee belangrijkste criminele bendes van Centraal-Amerika, Mara Salvatrucha en Barrio 18, sinds maart een wapenstilstand na. Bedoeling: het aantal doden en rekruteringen van studenten terugdringen en de omstandigheden in gevangenissen verbeteren. De situatie in gevangenissen in Latijns-Amerika werd op 15 februari pijnlijk duidelijk bij een brand in een gevangenis in Comayagua, Honduras, waarbij 350 geïnterneerden omkwamen.

Foto: Ruby Sanders

Of ook voor het conflict in Colombia vermindering van geweld in het vooruitzicht ligt, is af te wachten. Sinds oktober zitten de Colombiaanse regering, het leger en leden van de FARC rond de tafel voor vredesonderhandelingen. Noorwegen en Cuba zijn de internationale partners die het proces afgeschermd van media-aandacht begeleiden. Een staakt-het-vuren is er voorlopig niet en het is de vierde poging sinds 1984 om het conflict te beëindigen. Wel worden essentiële thema’s besproken, zoals rurale ontwikkeling en armoede en erkenning en herstel voor slachtoffers.

Waar daden woorden inspireren

De VN Conferentie over Duurzame Ontwikkeling in Brazilië in juni moest een succesverhaal worden, maar kon eerder op veel frustratie rekenen. Het plan The Future We Want dat tijdens de Rio + 20 conferentie door de wereldleiders werd goedgekeurd, werd langs alle kanten als te vaag bestempeld als gevolg van het ontbreken van politieke moed.

Uruguayaans president José Mujica, ex-guerrillastrijder en bekend om zijn sobere levensstijl, bracht zijn daden in een betoog dat velen aangreep: “Y la gran crisis no es ecológica, es política. (…) Porque no venimos al planeta para desarrollarnos en términos generales. Venimos a la vida intentando ser felices. Porque la vida es corta y se nos va y ningún bien vale como la vida y esto es elemental.” Uruguay werd het tweede land in Latijns-Amerika dat abortus legaliseerde.

Niet alleen deze president schrijft het behoud van onze aarde hoog aan. Ook milieuactivisten en inwoners van het Amazonewoud hebben met internationale steun het verdere kappen van het Amazonewoud bevochten. Voorop in de media het gedeeltelijke veto van de Braziliaanse presidente Dilma Roussef tegen de omstreden hervorming van de Boswet en de bouw van de Belo Monte-stuwdam op de Xingu-rivier in het westelijke Amazonebekken.

In het noordelijke departement Cajamarca in Peru speelde het heetst van de ecologische strijd zich af tegen de achtergrond van het mijnbouwproject Conga. Peru kende in 2012 verschillende gelijkaardige conflicten gekenmerkt door geweld, de noodtoestand en criminalisering van sociaal protest. Ook in Ecuador was grootschalige mijnbouw één van de grootste conflictpunten tussen de overheid en de grootste inheemse organisatie, de Confederación de Nacionalidades Indígenas de Ecuador (CONAIE). De sociaal-ecologische strijd in Latijns-Amerika is een vervolgverhaal met stappen voorwaarts en achterwaarts.

Het jaaroverzicht van De Morgen had aandacht voor het gewaande einde van de wereld van de Maya’s in december. De krant verwees ook naar ander desastreus natuurgeweld: orkaan Sandy, die een maand voordien de oostkust van Amerika teisterde. De verwoestingen die deze orkaan achterliet in Cuba en Haïti kregen geen aandacht in de Westerse media. In Haïti woonden in 2012 ook nog steeds tienduizenden personen in noodkampen na de aardbeving van 2010.

Protest, migratie en hoop in het gelukkigste continent

Oprechte woorden van een Uruguayaanse president over de strijd voor het leven, bendeleden die het leven in gevangenissen en El Salvador willen verbeteren en een beginnend vredesproces in Colombia. Latijns-Amerika heeft de nodige hoop op zak voor 2013.

Ook in Chili zijn de protesten van studenten, arbeiders en Mapuche niet stilgevallen. Ze eisen hervorming van het onderwijssysteem, betere verdeling van rijkdom en grond en de bescherming van het milieu. In augustus lieten de studenten krachtig van zich horen. Als één blok en gesteund door een groot deel van de Chileense bevolking streden ze voor gratis en beter onderwijs. Aangezien de straatprotesten in Santiago geen uitzondering meer vormen, hebben zelfs honden zich bij het protest gevoegd. Straathonden liepen in Chili 2012 naast de demostranten, dronken van de waterkannonen en beten zelfs af en toe agenten.

Foto: Claudia Paz Aravena Jara

In Argentinië spelen het protest en de rellen van afgelopen december zich af tegen minder hoopvolle toekomstbeelden. Het land staat na 11 jaar opnieuw aan de rand van bankroet. De regering deed plunderingen op verschillende plaatsen in het land af als delinquentie. Andere stemmen hadden het over diepe sociale ontevredenheid. Rond de afzetting door het parlement van de Paraguayaanse president Fernando Lugo na de geweldsescalatie bij een conflict rond land was het dan weer berustend stil in Paraguay. Het sojaproducerend land geraakte internationaal wel geïsoleerd. In Lima, Peru stierven demostranten bij aanvaringen met de politie toen burgemeester Suzana Villaran een markt met smokkelgoederen wilde sluiten.

Niet alleen in Latijns-Amerika lieten Latijns-Amerikanen hun stem horen. Tijdens de verkiezingen in de Verenigde Staten afgelopen november speelden kiesgerechtigde latino’s een belangrijke rol in de herverkiezing van Obama. El gigante dormido: zo wordt de toenemende invloed die Latijns-Amerikanen in de Noord-Amerikaanse politiek hebben ook wel aangeduid. Hoewel een analyse van het Pew Hispanic Center stelt dat er voor de eerste keer in veertig jaar evenveel Mexicanen de Verenigde Staten binnenkwamen als uitgingen. Het rapport geeft als mogelijke oorzaken de dalende werkgelegenheid, strengere grenscontroles, stijging van het aantal uitzettingen en een daling van het Mexicaans geboortecijfer.

Een opiniepeiling onder 150.000 personen wereldwijd vond dat de gelukkigste mensen in Latijns-Amerika wonen. Ondanks lage resultaten in traditionele welzijnsindicatoren, scoren landen als Guatemala hoog in positieve emoties. Vooral Panama, Paraguay, El Salvador, Trinidad en Tobago, Venezuela, Guatemala, Ecuador en Costa Rica lopen op kop.

Wat de drie foto’s en bijhorende overpeinzing van de redactieleden van De Standaard meegeven is een continent dat in 2012 moeilijke momenten kende en zal moeten blijven vechten, maar er is hoop. De foto van de Guatemalteekse broer en zus die zich aan elkaar vastklampen en wegstappen van de bloedige scène snijdt, maar het magazine accentueert de samenhang tussen broer en zus. Bij de jongeren uit favelas die in moeilijke omstandigheden opgroeien vertelt de fotograaf dat ze in het Braziliaanse voetbal hun Brazilian dream hopen te veroveren. De laatste foto verbeeldt de kracht van gehandicapten die alles in de strijd gooien voor meer rechten in Bolivia.

Het gelukkigste continent beleefde in 2012 grote en kleine verhalen. Om het nieuwe jaar in te luiden werden poppen verbrand, werd er rond huizen gelopen met een koffer om in 2013 te kunnen reizen en rood ondergoed aangetrokken om de liefde te lokken. Het jaar 2013 is begonnen. In februari zijn er verkiezingen in Ecuador en in november is Chili aan de beurt met Michelle Bachelet op kop. De onvrede van vele Chilenen met het neoliberale beleid van president Piñera zal ongetwijfeld spelen. In Rio de Janeiro zal verder gewerkt worden aan het pacificeren en verplicht ontruimen van favelas en aan groene stedelijke ontwikkeling in aanloop naar de Wereldjongerendag in 2013, het WK Voetbal in 2014 en de Olympische Spelen in 2016. Venezuela heeft momenteel zijn ogen op Cuba gericht wegens de gezondheid van zijn president en de politieke toekomst van het land. En ook het vredesproces van Colombia zal in Cuba verder beslist worden. Dit en veel meer in Latijns-Amerika, en met conSentido!

Bronnen: Mo*, De Standaard, De Morgen, La Chispa, BBC Mundo, Al jazeera, Semana, The Guardian, The Telegraph