Foto: Wendele van der Wiele

De luxe van veiligheid

17-05-2017 by Wendele van der Wiele

» Columns » Reizen

Wendele van der Wiele (31) reisde de afgelopen tweeënhalve maand door Panama, Costa Rica en Colombia. In Bogotá interviewde ze onder meer kleine ondernemers die via Nederlandse crowdfunding (Lendahand) een mesokrediet ontvangen. Over haar ervaringen schreef ze op haar website. Op conSentido publiceren we een van haar blogs over Colombia.

De laatste jaren kun je als toerist relatief gemakkelijk en veilig door Colombia reizen. Het kunnen kiezen waar je heen gaat en hoe je dat doet is een luxe die ervoor zorgt dat je veilig van dit prachtige land kunt genieten. Helaas kunnen veel Colombianen zich dit niet veroorloven en brengt de dagelijkse realiteit wel degelijk risico’s met zich mee; de plek van je wieg bepaalt vaak ook je veiligheid. 

Slechte wijken 

Hoewel de situatie in Colombia ontzettend verbeterd is, is er nog een hoop te winnen. Alle grote(re) steden kennen slechte wijken, met bendes en (drugs)criminaliteit. In Bogotá heb ik samen met de lokale kredietorganisatie Eclof twintig kleine ondernemers geïnterviewd. Het grootste deel van deze ondernemers wonen en werken in het (arme) zuiden van de stad. De veiligheidssituatie verschilt daar sterk, per wijk, per blok en zelfs per straat. Voor een aantal interviews was het dus echt zaak de autodeuren en ramen dicht te houden (niet zo lekker in een bloedhete Kia Picanto) en recht voor de deur te parkeren. En dan hebben we de echt slechte wijken niet eens gezien, want daar kan ook Eclof niet werken. Dit zijn onder andere de invasiones, sloppenwijken die zonder planning zijn ontstaan. Een deel van deze wijken maakt inmiddels officieel deel uit van de stad, maar nog geen maand geleden ontruimde Bogotá 1200 personen die zich op de berghelling van de Monserrate hadden gevestigd. In 2015 woonden er in Bogotá naar schatting 34.000 mensen in dergelijke sloppenwijken. Niet gek, als je je bedenkt dat door de burgeroorlog ongeveer 7 miljoen Colombianen hun thuis hebben moeten verlaten. 12,5 procent van de bevolking is desplazado, ontheemd, oftewel gevlucht in eigen land. 

Bogotá gezien vanuit het noorden van de stad

De gevolgen van de burgeroorlog tekenen het huidige Colombia. Het vredesakkoord met de grootste linkse guerilla-beweging, de FARC, is daarom van groot belang voor een rustige toekomst. Het maakt een einde aan de moorden, ontvoeringen en bedreigingen van de FARC. In Cali vertelde een jongen van mijn leeftijd hoe hij zich herinnert dat de FARC met bussen zijn buurt inreed om tijdens een kerkdienst alle kerkgangers te kidnappen. Ongeveer zeventig personen werden meegenomen de bergen in en kwamen (helaas niet allemaal) pas na twee jaar terug. Geen opzichzelfstaande gebeurtenis, zo wordt me duidelijk als ik later in gesprek met andere mensen hieraan refereer.

Doordat de FARC vooral opereerde vanuit de bergen en het oerwoud zijn de mensen op het platteland onevenredig vaak slachtoffer geworden van de burgeroorlog. Ofwel omdat ze zijn verjaagd, bedreigd of vermoord, ofwel omdat ze ongewild onderdeel zijn geworden van de strijd tussen de FARC, de regering en andere partijen. Voor mij werd deze complexiteit van de burgeroorlog zichtbaar op een prachtig gelegen, maar verlaten boerderij in de bergen van Salento. Men vertelde me dat hier acht boeren zijn vermoord, als vergeldingsactie op de FARC. Op de muur staat met graffiti ‘No eran guerillas’ geschreven, oftewel ‘Zij waren geen FARC-leden’. Deze zin vat samen hoe het conflict de mensen hier tussen twee, of soms meerdere, vuren heeft geplaatst. 

Verlaten boerderij in Salento

Paramilitairen 

Naast de FARC zorgt ook de andere kant van het spectrum voor veel onveiligheid. Onder de vorige (en wellicht toekomstige?) president Uribe zijn de autodefensas opgericht; burgers die met steun van de regering hun (groot)grondbezit verdedigden. Deze knokploegen groeiden uit tot paramilitairen, die in sommige gevallen met marteling en moord alles behalve de verlangde veiligheid brachten. Hoewel nu gewerkt wordt aan ontwapening van de FARC, zijn het in veel gebieden nog steeds de paramilitairen die voor ‘rust en orde’ zorgen. 

Ook zijn in bepaalde regio’s andere groeperingen zoals de ELN actief.  Zo zijn aan de Pacifische kust vorige maand weer 900 families op de vlucht geslagen voor geweld. De grote drugsproductie – en bijbehorende kartels – maken de complexe situatie alleen nog maar ingewikkelder. Overigens merk ik dat Colombianen wel gefrustreerd zijn over het feit dat de productie en handel in drugs zo lucratief is door de enorme vraag in Amerika en Europa. Wel de lusten maar niet de lasten!

Vredesakkoord 

Na het horen van al deze verhalen verbaast het me minder dat de Colombianen het vredesakkoord in eerste instantie hebben verworpen. Zoals Nederlandse media al berichtten was er vooral op het platteland steun voor een akkoord met de FARC. De mensen die ik spreek in Cali en Salento – voormalig FARC-gebied – zijn blij met het akkoord: men wil vrede. De negatieve reacties die ik daar ook hoor hebben vooral betrekking op het niet aanpakken van de paramilitairen. Sommige mensen geven aan begrip voor de FARC te kunnen opbrengen omdat zij een ideologie verdedigden. In hun ogen moordden de paramilitairen vooral voor geld en de mogelijkheid hun betrokkenheid bij de drugshandel te kunnen voortzetten. In Bogotá – waar men relatief weinig van de oorlog heeft gemerkt – kreeg ik hele andere reacties te horen. Daar vinden velen dat de FARC te goed weg komt; zij krijgen voor re-integratie een hoger bedrag dan een gemiddelde politieagent verdient. Betaald door hun belastinggeld. Aan de Caribische kust spreek ik mensen die vooral bang zijn dat met politieke deelname van de FARC de weg wordt vrijgemaakt voor een flinke ruk naar links – met als ultiem schrikbeeld buurland Venezuela.

Ook ondervond ik in deze kustregio aan den lijve dat de invloed van de paramilitairen erg groot is. In het kleine dorpje Palomino werd ik in mijn nek gesprongen door een puber met onduidelijke – maar slechte intenties. Ik wist hem van me af te duwen en na flink gillen stond iedereen van het hotel vijftig meter verderop gelukkig meteen op straat. De politie werd gebeld, en interessanter – ook werden de motortaxi’s ingelicht. Men legde me uit dat zij nauwe banden hebben met de paramilitairen en zij zouden de straat dus wel even uitkammen.. Hoewel dit niet mijn favoriete onderdeel van de reis was, gaf dit incident een bijzonder inkijkje in hoe het land op sommige plaatsen werkt. En een extra motivatie om de juiste maatregelen te treffen – en daarmee te kunnen genieten van het fantastische Colombia en de luxe van veiligheid.