Corrupte politiek uit Guatemala verenigd in pop up-museum

Francisco Rodríguez. Foto: Peter Brinkman

Wie wordt de opvolger van de huidige Guatemalteekse president en oud-komiek Jimmy Morales? De inwoners van het Midden-Amerikaanse land kiezen deze zondag tijdens de tweede verkiezingsronde een nieuwe president, maar er valt weinig te kiezen. Journalist Francisco Rodríguez zette een rondreizend pop up-museum op om corruptie in de politiek van Guatemala te verbeelden. 

De 30-jarige onderzoeksjournalist Francisco Rodríguez is een van de mensen die vindt dat er eigenlijk geen keuze is. Hij schrijft voor de Guatemalteekse nationale krant El Periódico, maar besloot dat artikelen schrijven niet genoeg is om de verhalen over corrupte politiek in zijn land te vertellen. Samen met collega’s, studenten en vrienden verzamelde hij zo’n tachtig voorwerpen voor een rondreizend pop up-museum, het Museo Itinerante del Objeto Político Electoral. Afgekort staat er MIOPE, wat ‘bijziend’ betekent in het Spaans.

Electorale rommel

Francisco Rodríguez komt vrolijk toeterend aanrijden in de zevende zone van Guatemala-Stad (Guatemala-Stad is onderverdeeld in ruim twintig zones). Na Antigua, Huehuetenango en Quetzaltenango doet hij met zijn Miope-museum de hoofdstad aan. Miope heeft geen toegangsbalie, suppoosten of vaste openingstijden en daarom doet de journalist én museumdirecteur zelf de deur open. 

“Het is een museum voor electorale rommel”, lacht Rodríguez als hij trots de expositieruimte van het cultureel centrum binnenstapt. We zien vitrinekasten met pennen, sleutelhangers, T-shirts, frisbees, luciferdoosjes en sexy naveltruitjes. “Het zijn cadeaus die Guatemalteekse politici sinds de jaren 90 hebben uitgedeeld in verkiezingstijd.” Achter de op het oog onschuldige spullen schuilen verhalen over cliëntelisme en corruptie.

Foto: Renata Barrios

Rodríguez wijst naar een knuffel in een van de vitrinekasten: een gele ‘Minion’ met een tuinbroek en één oog. Een lokale partij in de stad Quetzaltenango liet een vrachtwagen vol met de populaire knuffeldieren aanrukken om de inwoners te overtuigen op de partij te stemmen. “Politici in Guatemala proberen kiezers te kopen. Ze geven geld uit aan cadeaus om te verhullen dat ze geen plannen hebben. Dat doen ze dan met eenogige knuffeldieren, dat kun je toch niet serieus nemen?”

Het uitdelen van cadeaus in verkiezingstijd komt veel voor in Guatemala. Bezoekers van politieke bijeenkomsten worden beloond met een machete, een fles water of een aansteker. “Jij en ik hebben die spullen misschien niet nodig, maar er zijn genoeg arme mensen in Guatemala die dit soort spullen wél echt kunnen gebruiken.”

De beweging van 2015

Het idee voor het museum ontstond toen duizenden Guatemalteken vier jaar geleden de straat op gingen om het aftreden van de toen zittende president Otto Pérez Molina en vice-president Roxana Baldetti te eisen. Zij twee waren betrokken bij een groot corruptieschandaal dat door de internationale straffeloosheidscommissie CICIG aan het licht was gebracht. “Het was bijzonder dat zoveel mensen de straat opgingen en erin slaagden een president te laten aftreden. Sommige demonstranten droegen een gratis campagneshirt van toenmalig presidentskandidaat Baldizón, maar verbasterden de tekst. Le toca a Guatemala (‘hij raakt Guatemala’) werd NO le toca”, vertelt Francisco Rodríguez. “Het shirt staat symbool voor de beweging van 2015, die genoeg heeft van corruptie. Zo’n sterk symbool hoort in een museum thuis.”

Rodríguez realiseerde zich dat het geld voor de politieke cadeautjes ergens vandaan moest komen en deed er als journalist onderzoek naar. Onder elk museumstuk hangt daarom een kaartje met de kosten van de campagne. Een wekker-campagne: meer dan 11.000 euro, een schorten-campagne ter waarde van 12.000 euro en een campagne met traditionele Maya-haarlinten met partijlogo voor bijna 18.000 euro.

Geld dat volgens onderzoeks- en anticorruptiecommissie CICIG in veel gevallen afkomstig is uit de criminaliteit, zoals uit de corruptiezaak van het Braziliaanse bouwbedrijf Odebrecht. Dat bedrijf betaalde steekpenningen om een grote opdracht in de wacht te slepen. “En dat geld gebruikten de politici weer voor hun campagnes”, verklaart Rodríguez terwijl hij de constructie-borden van het bouwproject toont.

Corruptie en straffeloosheid

Een rondgang door het museum betekent een reis door de geschiedenis van corruptie en straffeloosheid in de Guatemalteekse politiek. Die geschiedenis begon halverwege de jaren 90 toen er een einde kwam aan dertig jaar burgeroorlog. Zo’n 200.000 mensen raakten vermist of werden vermoord, maar de daders werden amper gestraft.

Een van de verantwoordelijken is de inmiddels overleden oud-generaal en dictator Efraín Rios Montt. Rodríguez toont hem in het museum op een luciferdoosje dat werd uitgedeeld toen Rios Montt zich in 2003 kandidaat stelde voor de presidentsverkiezingen. “Zijn campagne kostte bijna 9 ton”, licht Rodríguez toe. Hoewel Montt de presidentsrace niet won, wist hij berechting voor oorlogsmisdaden te ontlopen door toe te treden tot het Guatemalteekse congres. De politiek gaf hem immuniteit en was zo zijn uitvlucht.”    

Sleutelhanger

Dat de Guatemalteekse politiek nog altijd niet zuiver is, blijkt uit het nieuwste museumobject: een sleutelhanger van Mario Estrada. De presidentskandidaat werd afgelopen april in Miami opgepakt omdat hij zijn campagne zou financieren met drugsgeld van het Sinaloa-kartel, Mexico’s meest beruchte drugskartel. Ook wordt hij verdacht van het plotten van een moordplan op het de voormalige president van het Hooggerechtshof en voormalig Openbaar Aanklager, Thelma Aldana, die zich ook kandidaat wilde stellen voor de verkiezingen van dit jaar.

Foto: Renata Barrios

“Ik hoop dat mensen heel even kunnen lachen om de absurditeit, maar zich ook realiseren wat de context van deze electorale rommel is. Op elke plek waar we neerstrijken organiseren we debatten. Sommige mensen worden boos, en zeggen: ‘het zijn toch de burgers zelf die deze cadeautjes aannemen?’ Anderen realiseren zich door het museum hoeveel geld er wordt uitgegeven aan campagnes en hoe weinig echte politieke ideeën we eigenlijk horen.”

De twee kandidaten die deze zondag in de tweede ronde tegenover elkaar staan, zijn voormalig first lady Sandra Torres en oud-gevangenisdirecteur Alejandro Giammattei. Hoewel ze allebei beloven corruptie aan te zullen pakken, steunen ze geen van beiden de internationale anti-straffeloosheidsorgaan CICIG. Wie van de twee de nieuwe president van Guatemala wordt, zal na 16 augustus augustus blijken.